Hipoksja – co to jest i jak ją rozpoznać?

Niedotlenienie organizmu, znane również jako hipoksja, może mieć różnorodne przyczyny. Jego pierwsze objawy stanowią istotny wskaźnik nieprawidłowości w przepływie tlenu do tkanek i narządów. Ich rozpoznanie i szybka interwencja w przypadku niedotlenienia pozwalają zapobiegać poważnym konsekwencjom zdrowotnym. Jak świadomie monitorować stan zdrowia i reagować na pierwsze sygnały alarmowe organizmu? Podpowiadamy. 

Hipoksja – co to jest i jak ją rozpoznać?

Tlen jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania człowieka. Krew tętnicza, która zaopatruje wszystkie narządy wewnętrzne w ten pierwiastek, musi zawierać jego odpowiedni poziom. Dzięki temu wszystkie procesy metaboliczne w organizmie przebiegają bez zakłóceń. Nie ma w naszym ciele narządu, który mógłby prawidłowo funkcjonować bez właściwej podaży tlenu, a te, które są najbardziej od niego zależne, to serce i mózg.

Hipoksja, czyli niedotlenienie organizmu jest stanem, w którym do tkanek nie dostaje się wystarczająca ilość tlenu. Jego poziom jest znacznie niższy niż ich zapotrzebowanie. Szybkie rozpoznanie niedotlenienia pozwala na natychmiastową reakcję i zapobieganie poważnym konsekwencjom zdrowotnym. Jego wczesne wykrycie może ochronić przede wszystkim najważniejsze organy przed skutkami hipoksji. 

Jakie mogą być przyczyny hipoksji?

Niedotlenienie organizmu mogą wywołać różne czynniki. Na ich podstawie dokonuje się klasyfikacji rodzajów hipoksji. Są to:

• hipoksja hipoksemiczna wywołana problemami układu oddechowego,
• krążeniowa (inaczej ischemiczna) wynikająca z niewystarczającego przepływu krwi,
• anemiczna wynikająca z niedostatecznego nasycenia krwi tlenem, często związana z obniżonym poziomem hemoglobiny,
• toksyczna spowodowana zatruciem organizmu,
• hiperbaryczna – pojawia się przy ekstremalnych ciśnieniach parcjalnych tlenu, najczęściej u osób nurkujących,
• wywołana przez wysokość.

Hipoksję może wywołać również smog. Często jest też ona wynikiem zatrucia tlenkiem węgla lub cyjankiem. Niedotlenienie organizmu może być ponadto konsekwencją różnych schorzeń, nie tylko układu oddechowego, ale także krążeniowego, w tym wad serca. 

Pierwsze objawy niedotlenienia organizmu 

Wśród najczęściej występujących objawów niedotlenienia organizmu jest sinica centralna, która polega na niebieskim zabarwieniu ust, języka i śluzówek. To ważny sygnał ostrzegawczy dla personelu medycznego, który może wskazywać na konieczność szybkiego podjęcia leczenia niedotlenienia. U osób z hipoksją występują także: 

• bóle i zawroty głowy, 
• duszności, 
• osłabienie, 
• senność, 
• zaburzenia widzenia, 
• przyspieszony oddech i tętno,
• podwyższone ciśnienie tętnicze. 

Wśród głównych objawów niedotlenienia organizmu wymienia się także niską saturację. 

Czym jest saturacja i jak ją mierzyć?

Saturacja, oznaczana jako SpO2, to procentowy poziom nasycenia hemoglobiny tlenem we krwi. To wskaźnik, który pozwala określić, ile tlenu hemoglobina transportuje, między innymi do najważniejszych narządów. Badanie saturacji krwi polega na pomiarze poziomu natlenienia organizmu przy użyciu pulsoksymetru. 

Urządzenie to wysyła promieniowanie światła czerwonego i podczerwonego przez skórę do krwi tętniczej przez specjalne diody. Światło o określonej długości fali przechodzi przez tkanki (najczęściej palec) i jest odbierane po drugiej stronie pulsoksymetru przez detektor. Tak dokonuje się pomiar saturacji krwi (SpO2). Poziom nasycenia hemoglobiny tlenem sprawdzany jest zatem poprzez badanie pochłaniania światła czerwonego i podczerwonego. Czerwone krwinki absorbują to światło w różnym stopniu, zależnie od ilości tlenu, który transportują. 

Badanie to jest bezbolesne i polega na umieszczeniu pulsoksymetru na palcu, czubku nosa lub małżowinie usznej. 

Jaka jest właściwa wartość saturacji? 

Właściwa wartość saturacji krwi (SpO2) dla zdrowego człowieka wynosi od 95% do 100%. Może przybierać jednak różne poziomy, w zależności od indywidualnych warunków zdrowotnych i czynników środowiskowych. Niższe wartości (na przykład saturacja 90%) mogą wskazywać na niedotlenienie. Saturacja powinna stale utrzymywać się na wysokim poziomie, aby organizm był dobrze dotleniony. Jest to jeden z podstawowych parametrów, który pozwala określić aktualny stan zdrowia pacjenta. Jej badanie ułatwia kontrolowanie podstawowych funkcji życiowych człowieka. 

Saturacja utrzymująca się na poziomie od 95% do 100% świadczy o odpowiednim dotlenieniu tkanek i narządów w organizmie. Natomiast niska saturacja, której wartość utrzymuje się poniżej 95%, jest poważnym sygnałem alarmowym wysyłanym przez organizm. W takim przypadku należy jak najszybciej podjąć odpowiednie środki zapobiegające niedotlenieniu tkanek i narządów. 

Niska saturacja – co robić w takiej sytuacji? 

Niska saturacja, czyli niedobór tlenu we krwi, może być oznaką poważnych problemów zdrowotnych i wymaga natychmiastowej reakcji. Saturacja poniżej 90, która utrzymuje się na takim poziomie przez dłuższy czas, wymaga pilnej konsultacji z lekarzem lub zespołem medycznym. 

Natomiast znaczny niedobór tlenu we krwi, czyli saturacja 85% to poważny stan, który wymaga natychmiastowej interwencji. Personel medyczny najpierw ocenia stan pacjenta, dokonując pomiaru najważniejszych parametrów życiowych. W przypadku niskiej saturacji (80 i mniej), ratownicy mogą zastosować tlenoterapię, czyli podanie dodatkowego tlenu pacjentowi. Służą do tego maski tlenowe, kaniule nosowe lub inne urządzenia dostępne w hurtowniach medycznych.

Personel medyczny podejmuje ponadto działania mające na celu stabilizację stanu pacjenta, w tym kontrolę czynności serca, ciśnienia krwi oraz innych parametrów życiowych. Może także zastosować leki stabilizujące układ oddechowy i krążeniowy. 

Jaka jest krytyczna wartość saturacji? 

Saturacja 85, 80 i spadająca poniżej tego poziomu to jasny sygnał, że z organizmem dzieje się coś niedobrego. Jeśli stan pacjenta po interwencji służb ratunkowych wymaga dalszej oceny i leczenia, personel medyczny może zdecydować o konieczności transportu do szpitala. Tam pacjent otrzyma dalszą opiekę, diagnostykę oraz leczenie odpowiednie dla jego stanu zdrowia.

Jeśli saturacja zagraża życiu, a pacjent ma trudności z oddychaniem lub nie oddycha, lekarze podejmują działania mające na celu zapewnienie drożności dróg oddechowych. W takiej sytuacji należy je otworzyć lub wykonać resuscytację krążeniowo-oddechową za pomocą resuscytatora z maską. Krytyczna wartość saturacji, która bezpośrednio zagraża życiu, to 70-75%. Jeśli niedotlenienie organizmu spadnie poniżej tego poziomu, może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Jest to głównie niedotlenienie narządów i tkanek, uszkodzenie mózgu oraz zatrzymanie krążenia krwi.

Czy chwilowy spadek saturacji to sygnał ostrzegawczy?

Chwilowy spadek saturacji może być sygnałem ostrzegawczym, ale nie musi. Interpretacja takich wyników wymaga profesjonalnej oceny lekarza. Pomimo że pulsoksymetr jest użytecznym narzędziem diagnostycznym, to wykonywane nim pomiary mogą być zaburzone przez różne czynniki. Będą one mniej wiarygodne, jeśli pomiar będzie wykonywany na palcu:

• wilgotnym,
• obrzękniętym,
• ze zbyt długimi paznokciami,
• z pomalowanymi paznokciami.

Choć chwilowy spadek saturacji może wskazywać na potencjalne problemy zdrowotne, takie jak niedotlenienie, nie zawsze jest jednoznacznym sygnałem alarmowym. Często jest on wynikiem zmiany pozycji ciała, intensywnego wysiłku fizycznego czy nawet stresu. Jednak jeśli spadek saturacji poniżej 90 i mniej występuje często lub cyklicznie się powtarza, może wymagać dalszej diagnostyki i leczenia.

Leczenie niedotlenienia 

Leczenie hipoksji polega przede wszystkim na usunięciu jej przyczyny. Najczęściej konieczne jest wdrożenie tlenoterapii, czyli podawaniu odpowiednich dawek tlenu potrzebnego do oddychania. Dzięki temu jego ilość we krwi zostanie zwiększona. Dawki są dostosowywane indywidualnie do każdego pacjenta, pod ścisłym nadzorem lekarza, aby terapia przyniosła jak najlepsze rezultaty. Konsekwencje przedłużającej się ciężkiej hipoksji mogą być tragiczne, dlatego wczesna interwencja i ścisła kontrola choroby są kluczowe w powrocie do zdrowia. 

Jak zapobiegać niedotlenieniu organizmu?

W utrzymaniu prawidłowego poziomu saturacji oraz zapobieganiu niedotlenieniu organizmu ogromną rolę odgrywa profilaktyka hipoksji. Ćwiczenia wzmacniające serce i płuca, a także poprawiające zdolność organizmu do przyswajania tlenu, są jedną z najskuteczniejszych metod profilaktycznych. Należy zadbać nie tylko o codzienną aktywność fizyczną, ale także wdrożyć terapię oddechu. Głębokie oddychanie może zwiększyć ilość tlenu dostarczanego do organizmu, a tym samym zapobiegać spadkom saturacji i niedotlenieniu. 

Ponadto warto unikać kontaktu z dymem tytoniowym. Zarówno czynne, jak i bierne palenie papierosów prowadzi do zwężenia naczyń krwionośnych, co może ograniczać przepływ tlenu. Ważne jest także picie odpowiedniej ilości wody, która pomaga utrzymać odpowiednią wilgotność błon śluzowych i ułatwia transport tlenu do tkanek i narządów. Produkcję czerwonych krwinek, które transportują tlen, wspomaga również spożywanie pokarmów bogatych w żelazo i witaminę C.