Jak rozpoznać udar? Jak udzielić pierwszej pomocy?

2023-03-22

Udar mózgi stanowi zespół neurologicznych objawów powstałych wskutek nagłego zatrzymania dopływu krwi do mózgu bądź w wyniku pęknięcia tętniczki. Ta jednostka chorobowa wiąże się z bezpośrednim zagrożeniem życia, dlatego powinniśmy edukować się w kwestii jej objawów oraz metod udzielania pierwszej pomocy. W tym artykule przybliżamy te zagadnienia.

Udar mózgu – rodzaje

Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje udaru mózgu – udar niedokrwienny, zwany również zawałem mózgu, oraz udar krwotoczny znany potocznie jako wylew krwi do mózgu. Poniżej przedstawiamy przyczyny ich powstawania.

Niedokrwienny udar mózgu – przyczyny

Jedną z najczęściej występujących postaci udaru mózgu stanowi niedokrwienny udar mózgu – według szacunków występuje on w około 80% przypadków. Zespół tych objawów neurologicznych trwa powyżej 24 godzin i wynika z pojawienia się zaburzeń przepływu krwi w danej części mózgu. Niedokrwienny udar mózgu może powstać wskutek zatrzymania bądź znacznego ograniczenia przepływu krwi przez naczynie, co spowodowane jest zamknięciem jego światła przez materiał zatorowy czy blaszki miażdżycowe.

Udar występuje najczęściej z powodu miażdżycy tętnic, jako skutek odkładania się cholesterolu w ścianach naczyń, co prowadzi do ich zwężania oraz następnie zamknięcia światła naczyń. To tak zwany udar zakrzepowy. Jeśli natomiast doszło do zamknięcia światła naczynia tętniczego przez obiekt płynący z prądem krwi – m.in. skrzeplinę, taką jak zlepek trombocytów czy zakrzepniętą krew, cząsteczki tłuszczu, komórki nowotworowe, fragment oderwanej blaszki miażdżycowej – mamy do czynienia z udarem zatorowo-zakrzepowym, zwanym też zatorowym. Rzadziej pojawia się udar stanowiący skutek gwałtownego obniżenia ciśnienia krwi: udar hemodynamiczny.

Krwotoczny udar mózgu

Chociaż udar krwotoczny dotyczy znacznie mniejszej ilości przypadków, jego konsekwencje są poważne – wiąże się on z pęknięciem tętnicy oraz wylaniem się krwi, co skutkuje brakiem możliwości dotarcia przez krew do danego miejsca, zniszczeniami powstałymi w obrębie pobliskiej nerwowej tkanki, jak i wzrostem wewnątrzczaszkowego ciśnienia.

Krwotoczny udar mózgu może być spowodowany pęknięciem tętniczki mózgowej. Zazwyczaj pękające naczynie jest już wcześniej uszkodzone przez nieskuteczne leczenie nadciśnienia tętniczego bądź cukrzycy, ale mogło też ulec uszkodzeniu z powodu braku leczenia. To krwotok śródmózgowy, do którego zwykle dochodzi przy wysokim ciśnieniu krwi. Wylanie się krwi do przestrzeni otaczającej mózg stanowi natomiast konsekwencję krwotoku podpajęczynówkowego – występuje on z powodu pęknięcia zwykle wrodzonego rozszerzenia tętniczki, zwanego tętniakiem. Jest on najniebezpieczniejszym rodzajem udaru mózgu!

Udar mózgu – czynniki ryzyka

Jako czynniki ryzyka określa się schorzenia czy jednostkowe cechy, które swym działaniem mogą zwiększać ryzyko wystąpienia danego schorzenia. Można przy tym wyróżnić czynniki, na które mamy wpływ – to czynniki ryzyka modyfikowalne – oraz czynniki niepodlegające zmianie, czyli niemodyfikowalne.

Niemodyfikowalne czynniki ryzyka udaru mózgu

Wśród czynników niepodlegających zmianie można wyróżnić wiek – osoby powyżej 65. roku życia są bardziej narażone na wystąpienie udaru mózgu. Co więcej, znaczenie ma płeć, gdyż udar mózgu częściej występuje u mężczyzn, a także pochodzenie etniczne – statystyki wskazują, że udar najczęściej dotyka osoby czarnoskóre oraz Latynosów. Na ryzyko wystąpienia udaru mózgu wpływają czynniki genetyczne. Pozytywny wywiad udaru mózgu u rodziców stanowi silny, niezależny czynnik ryzyka u potomstwa.

Ponadto, niemodyfikowanym czynnikiem wystąpienia tej jednostki chorobowej jest przemijający atak niedokrwienny lub przebyty udar – u osób, które go doświadczyły występuje znacznie większe ryzyko pojawienia się kolejnego incydentu, aniżeli w przypadku ogólnej populacji. Wpływ mają również dziedziczne zespoły chorobowe: anemia sierpowata, zaburzenia tkanki łącznej, waskulopatie, zaburzenia metaboliczne czy koagulopatie.

Modyfikowalne czynniki ryzyka udaru mózgu

Modyfikowane czynniki ryzyka udaru mózgu podlegają zmianom poprzez działania medyczne oraz pozamedyczne, takie jak modyfikacja stylu życia. Wśród zakresu medycznych działań wymienia się leczenie operacyjne – leczenie chirurgiczne obejmuje przy tym m.in. zabiegi zwężeń tętnic szyjnych czy naczyniowych anomalii – oraz leczenie farmakologiczne dolegliwości, takich jak choroby serca, zaburzenia krzepnięcia oraz nadciśnienie tętnicze.

Warto przy tym zaznaczyć, że nadciśnienie tętnicze to jeden z głównych czynników ryzyka udaru mózgu – im wyższe ciśnienie krwi, tym większe ryzyko udaru. Prewencja pierwotna i wtórna obejmuje m.in. terapię hipotensyjną. Co więcej, istotne znaczenie ma podwyższony cholesterol – jego duże ilości mogą się gromadzić oraz powodować skrzepy krwi. Czynnik ryzyka stanowi również otyłość, czynniki psychospołeczne (stres, depresja, negatywne życiowe przeżycia), stosunek apoliprotein B do A1 (wysoki poziom apoliprotein B oraz niski poziom apoliprotein A), niewystarczająca aktywność fizyczna.

Silnym czynnikiem ryzyka chorób naczyniowych jest również palenie tytoniu – osoby palące są narażone na ponad dwukrotnie większe ryzyko. Uznaje się także, że nadużywanie alkoholu wpływa na ryzyko udaru mózgu. Dodatkowo, chociaż nie ma jednoznacznych dowodów naukowych na wpływ określonych produktów żywnościowych na wystąpienie udaru, zalecane jest stosowanie diety bogatej w potas i ubogiej w sód. Inne czynniki ryzyka to m.in. dna moczanowa, niedoczynność gruczołu tarczycowego, zaburzenia gospodarki lipidowej czy urazy tętnicy.

Udar mózgu – objawy

Warto pamiętać, że niekiedy przed wystąpieniem objawów neurologicznych udaru pojawiają się również objawy ostrzegawcze. Na tej podstawie wyróżniany objawy udaru mózgu ostrzegawcze oraz główne.

Udar mózgu – objawy ostrzegawcze

Przemijające niedokrwienie mózgu, znane również jako TIA czy mały udar, utrzymuje się zazwyczaj 15-60 minut, jednak możliwe jest występowanie objawów nawet przez 24 godziny – po tym czasie całkowicie one ustępują. Co ważne, objawy ostrzegawcze udaru mózgu nie występują zawsze.

Wśród objawów ostrzegawczych wymienia się wykrzywienie twarzy po jednej stronie, czemu towarzyszy dość charakterystyczne opuszczenie kącika ust. Co więcej, pojawia się nagłe zaburzenie czucia czy drętwienie po jednej stronie ciała, niedowład kończyn po jednej stronie. Nagle występują również zaburzenia mowy – staje się ona trudna do zrozumienia, niewyraźna – czy zawroty głowy, czemu towarzyszą problemy z utrzymaniem równowagi. Pojawiają się także nagłe zaburzenia widzenia, przy czym charakterystyczne jest niedostrzeganie połowy pola widzenia bądź niedowidzenie na jedno oko.

Udar mózgu – objawy główne

Wśród głównych objawów udaru mózgu można wymienić osłabienie lub niesprawność kończyn – jednej, obydwu po tej samej stronie ciała, trzech bądź nawet wszystkich. Występują również trudności w utrzymaniu pionowej postawy czy poruszaniu się. Oprócz objawów ruchowych i zaburzeń równowagi można wymienić także zaburzenia mowy – pojawiają się trudności w zrozumieniu mowy, doborze lub artykulacji słów, pisaniu, liczeniu oraz czytaniu.

Udar mózgu wiąże się również z zaburzeniami czuciowymi, to znaczy utratą czucia bądź jego zaburzeniem w obrębie kończyn, jak i zaburzeniami widzenia – podwójnym widzeniem, zaniewidzeniem jednoocznym lub zaburzeniem pola widzenia. Objawem udaru mózgu są także zaburzenia zachowania, to znaczy dezorientacja czasowo-przestrzenna, zaburzenia pamięci (głównie świeżej) oraz trudności w wykonywaniu codziennych czynności, takich jak jedzenie, ubieranie się czy mycie.

Udar mózgu – test F.A.S.T.

Aby mieć pewność co do wystąpienia udaru mózgu, przeprowadzany jest test F.A.S.T. – skrót ten oznacza: face – twarz, arm – ramiona, speech – mowa oraz time – czas. Jeśli podejrzewamy, że dana osoba przechodzi udar mózgu, należy poprosić ją o wykonanie czynności stanowiących element testu:

  • Face – twarz: należy poprosić daną osobę o uśmiechnięcie się i zwrócić uwagę, czy opadnie jej jedna strona twarzy,
  • Arm – ramiona: należy poprosić o podniesienie obydwu ramion oraz zwrócić uwagę, czy jedno ramię opada w dół,
  • Speech – mowa: należy poprosić o powtórzenie prostej frazy i zwrócić uwagę na to, czy mowa jest niewyraźna bądź nietypowa,
  • Time – czas: kiedy zauważymy którykolwiek z objawów, należy niezwłocznie zadzwonić pod numer alarmowy 911, 112 czy 999.

Udar mózgu – pierwsza pomoc

Udar mózgu stanowi stan bezpośredniego zagrożenia życia, dlatego po upewnieniu się, że miejsce zdarzenia jest bezpieczne, jesteśmy zobowiązani do udzielenia pierwszej pomocy. Im szybciej to zrobimy, tym większe są szanse danej osoby na przeżycie oraz powrót do sprawności. Co ważne, jeśli jesteśmy sami i zauważyliśmy u siebie objawy udaru mózgu, powinniśmy niezwłocznie odnaleźć pomoc lub samodzielnie wezwać pogotowie ratunkowe!

Udar mózgu – pierwsza pomoc osobie przytomnej

Jeśli podejrzewamy u kogoś udar mózgu, powinniśmy zadzwonić na numer alarmowy – 911, 112 lub 999. Nie można czekać, aż objawy samoistnie ustąpią! Konieczne jest jak najszybsze wezwanie pomocy.

W trakcie oczekiwania na karetkę, o ile to możliwe, wskazane jest wykonanie pomiaru ciśnienia tętniczego. Następnie należy ułożyć osobę poszkodowaną w pozycji leżącej z tułowiem uniesionym około 30-40 cm. W przypadku pojawienia się wymiotów, niezbędne jest asekurowanie głowy danej osoby, aby nie doszło do zachłyśnięcia. Co ważne, oczekując na karetkę nie należy pozostawiać osoby poszkodowanej samej. Zabronione jest również podawanie jej leków, jedzenia lub picia, a także unoszenie nóg do góry.

Udar mózgu – pierwsza pomoc osobie nieprzytomnej

W przypadku osoby nieprzytomnej niezbędne jest sprawdzenie oddechu. Jeśli jest on obecny, należy ułożyć pacjenta na boku i udrożnić jego drogi oddechowe. Brak oddechu należy zgłosić dyspozytorowi medycznemu oraz rozpocząć uciskanie klatki piersiowej – uciski są obowiązkowe, natomiast oddechy to element dobrowolny, który wymaga zabezpieczenia w postaci maseczki do wentylacji usta-usta. Również w tym przypadku należy pozostać z osobą poszkodowaną aż do przyjazdu pogotowia ratunkowego.

Udar mózgu – czas przed przyjazdem karetki

Zanim przyjedzie karetka, powinniśmy otworzyć drzwi oraz zapewnić warunki usprawniające ewakuację osoby poszkodowanej. Należy przy tym zamknąć zwierzęta w innym pokoju. Ponadto, o ile dana osoba jest przytomna, należy zdobyć informacje o jej ostatnim posiłku, chorobach oraz uczuleniach, przyjmowanych lekach (szczególnie tych rozrzedzających krew), książeczce pomiaru ciśnienia oraz glikemii, a także telefonie do bliskich osób, aby możliwe było ewentualne udzielenie przez nich większej ilości informacji neurologowi.

Zarówno w przypadku osób starszych, jak i przewlekle chorych warto wcześniej przygotować kartkę, na której zostaną umieszczone informacje dotyczące chorób pacjenta oraz uczuleń i alergii, przyjmowanych leków oraz dane kontaktowe do bliskich.