Odpady medyczne - jak z nimi postępować? [Poradnik]

Odpady medyczne, zgodnie z ustawową definicją, stanowią odpady powstające podczas udzielania świadczeń zdrowotnych, jak i przeprowadzania badań oraz doświadczeń naukowych w zakresie medycyny. Co ważne, prawo ściśle określa zasady postępowania z nimi – nakłada ono na podmioty świadczące usługi zdrowotne obowiązek ich segregacji. Działanie niezgodne z prawem może stanowić zagrożenie nie tylko dla środowiska, ale i zdrowia czy życia osób, które mają bezpośredni kontakt z odpadami medycznymi.

Utylizacja odpadów medycznych – ważne aspekty

Szczegółowe zasady postępowania z odpadami medycznymi wskazuje Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 26 listopada 2021 r. w sprawie unieszkodliwiania oraz magazynowania odpadów medycznych i odpadów weterynaryjnych. Co istotne, wspomniany dokument przywołuje zarówno sposoby utylizacji odpadów medycznych, ale i odwołuje się do pewnych zakazów w tej kwestii.

Rozporządzenie podkreśla, że zbieranie zakaźnych odpadów medycznych powinno odbywać się w miejscu wytwarzania. Odmienne postępowanie jest prawnie zakazane. Należy jednak wspomnieć, że wymienia się przy tym pewien wyjątek: odpady powstające podczas świadczenia usług na wezwanie powinny być niezwłocznie dostarczone do przystosowanego do tego celu pomieszczenia spełniającego wymagania w kwestii magazynowania takich odpadów.

Zabronione jest również składowanie zakaźnych odpadów medycznych na składowisku czy unieszkodliwianie ich we współpalarniach odpadów. Należy je unieszkodliwić poprzez termiczne przekształcenie w specjalnych spalarniach odpadów niebezpiecznych. Aby było to jednak możliwe, obowiązkowe jest uzyskanie zezwolenia marszałka województwa.

Postępowanie z odpadami medycznymi – istota obowiązujących zasad

Dokładnie określone zasady postępowania są niezbędne z uwagi na fakt, że odpady medyczne stanowią zagrożenie dla naturalnego środowiska, które może ulec skażeniu, jak i osób mających z nimi kontakt. Obostrzenia w zakresie wytwarzania, przechowywania i unieszkodliwiania odpadów są bardzo ważne – konieczne jest przy tym sporządzenie oraz udostępnienie pracownikom instrukcji określającej zasady postępowania z odpadami tego typu.

Klasyfikacja odpadów medycznych

Odpady klasyfikuje się na podstawie źródła ich powstawania, właściwości powodujących, iż są one odpadami niebezpiecznymi, jak i składników odpadów, dla których przekroczenie wartości granicznych stężeń substancji niebezpiecznych może powodować, że odpady są odpadami niebezpiecznymi. Dzięki temu poszczególne odpady mogą zostać zaklasyfikowane do danej grupy, podgrupy oraz rodzaju odpadów.

Na tej podstawie wyróżniono trzy grupy odpadów medycznych:

• zakaźne,
• niebezpieczne, inne niż zakaźne – kiedyś określane jako „specjalne”,
• inne niż niebezpieczne – poprzednio wskazywane jako „pozostałe”.

Co istotne, rozporządzenie z dnia 24 listopada 2017 roku poszerzyło listę odpadów zaliczanych do odpadów medycznych. Jako zakaźne zaklasyfikowano dodatkowo odpady o kodach 18 01 80, czyli zużyte peloidy po zabiegach wykonywanych w ramach działalności leczniczej o właściwościach zakaźnych, natomiast do grupy odpadów innych niż niebezpiecznych zaliczono odpady o kodach 18 01 81, to znaczy zużyte peloidy po zabiegach wykonywanych w ramach działalności leczniczej inne niż wymienione w 18 01 80. Szczegółowa klasyfikacja odpadów medycznych znajduje się w dalszej części wpisu.

Segregacja odpadów medycznych – zasady

Segregacja odpadów medycznych w placówkach medycznych obejmuje:

• zbieranie odpadów medycznych w odpowiednio dostosowane pojemniki i worki na odpady medyczne,
• planowanie, do jakich kolorów worków oraz pojemników wrzucane są określone odpady medyczne,
• przestrzeganie zasad transportowania odpadów wewnątrz placówki medycznej,
• przestrzeganie zasad składowania odpadów medycznych, uwzględniając podział na odpady zakaźne i niezakaźne,
• zabezpieczenie odpadów medycznych przed działaniem czynników zewnętrznych, takich jak substancje chemiczne czy wilgoć.

Segregacja odpadów medycznych a kolory pojemników

Zarówno zbieranie, jak i segregowanie odpadów medycznych powinno odbywać się w miejscu ich powstawania – obowiązek ten nakłada prawo. Ważne jest przy tym, aby wspomniane odpady umieszczać w wytrzymałych, odpornych na czynniki zewnętrzne pojemnikach oraz workach – muszą być one przystosowane właśnie do tego typu odpadów. Co istotne, ich barwa pełni ważną rolę, gdyż kolory wskazują prawidłową segregację odpadów.

Czerwone pojemniki na odpady medyczne

Do zbierania najbardziej niebezpiecznych odpadów służy pojemnik na odpady medyczne w kolorze czerwonym. Przeznaczony jest on na odpady, które mogą prowadzić do rozwoju zakażeń czy zarażenia różnego rodzaju chorobami u ludzi czy zwierząt. Z uwagi na pełnioną rolę, te pojemniki powinny wyróżniać się wysokim poziomem odporności na wstrząsy czy przebicia, jak również być nieprzemakalne. Dostępne są przy tym m.in. modele posiadające specjalne wycięcie pozwalające na bezpieczne oddzielenie igły od strzykawki.

Jak wspomnieliśmy, czerwone pojemniki na odpady medyczne gromadzą odpady niebezpieczne, zawierające żywe organizmy bądź ich toksyny, które mogą wywoływać choroby zakaźne u ludzi czy innych żywych organizmów. Biorąc to pod uwagę, do czerwonego pojemnika wrzucane są odpady:

• odpady medyczne o kodzie 18 01 02, czyli części ciała i organy, a także pojemniki na krew i konserwanty służące do jej przechowywania – z wyłączeniem 18 01 03,
• 18 01 03, to znaczy inne odpady, które zawierają żywe drobnoustroje chorobotwórcze bądź ich toksyny, a także inne formy zdolne do przeniesienia materiału genetycznego, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do sądzenia, że wywołują choroby u ludzi i zwierząt (np. zużyte gaziki, opatrunki i podkłady, zainfekowane pieluchomajtki, podpaski czy podkłady) – z wyłączeniem 18 01 80 oraz 18 01 82,
• 18 01 80, czyli zużyte peloidy po zabiegach wykonywanych w ramach działalności leczniczej o właściwościach zakaźnych,
• 18 01 82, to znaczy pozostałości z żywienia pacjentów oddziałów zakaźnych.

Żółte pojemniki na odpady medyczne

Żółte pojemniki przeznaczone są do gromadzenia mniej niebezpiecznych odpadów medycznych. Segreguje się do nich odpady zawierające substancje chemiczne mogące wywoływać zakaźne choroby o ludzi czy zwierząt, a także mogące być źródłem skażenia środowiska. Na tej podstawie wskazuje się, że do żółtych pojemników trafiają:

• odpady medyczne o kodzie 18 01 06, to znaczy chemikalia – a w tym odczynniki chemiczne zawierające niebezpieczne substancje,
• 18 01 08, czyli leki cytotoksyczne oraz cytostatyczne,
• 18 01 10, czyli odpady amalgamatu dentystycznego.

Pojemniki na odpady medyczne – inne kolory

Do gromadzenia odpadów medycznych nieposiadających niebezpiecznych właściwości służą pojemniki na odpady medyczne w innych kolorach. Możliwe barwy to niebieski, czarny oraz zielony. Odpady medyczne do nich wyrzucane to:

• 18 01 01, to znaczy narzędzia chirurgiczne i zabiegowe, jak również ich resztki – z wyłączeniem 18 01 03,
• 18 01 04, czyli inne odpady niż te wymienione pod kodem 18 01 02 – wśród nich można wymienić opatrunki z materiału bądź gipsu, pieluchy, ubrania jednorazowe czy pościel,
• 18 01 07, czyli chemikalia, a w tym odczynniki chemiczne, inne niż wymienione w 18 01 06,
• 18 01 09, to znaczy leki inne niż wymienione w 18 01 08,
• 18 01 81, czyli zużyte peloidy po zabiegach wykonywanych w ramach działalności leczniczej inne niż te wymienione pod kodem 18 01 80.

Postępowanie z odpadamy medycznymi – podsumowanie

Zgodnie z obowiązującym prawem wszystkie odpady medyczne muszą być zarówno zbierane, jak i segregowane w miejscu ich powstania, a także umieszczane w specjalnych pojemnikach czy workach – muszą charakteryzować się one odpornością na działanie czynników zewnętrznych. Ważna jest przy tym prawidłowa segregacja odpadów medycznych – to bezwzględny obowiązek każdego podmiotu świadczącego usługi zdrowotne. Dzięki temu możliwe jest zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa oraz higieny. 

W celu segregacji odpadów medycznych wykorzystuje się pojemniki w kolorze czerwonym, żółtym oraz innym: niebieskim, czarnym bądź zielonym. Działanie to pozwala zniwelować ryzyko skażenia środowiska naturalnego przez odpady medyczne, a także zminimalizować zagrożenie dla osób czy zwierząt mogących mieć z nimi kontakt.